Op 14 juli 2016, 9 jaar geleden, ratificeerde Nederland het VN-verdrag inzake de rechten van mensen met een handicap. Voor veel mensen met een beperking was dat een historisch moment. Na jaren van uitstel en weerstand – waarin het verdrag werd weggezet als onhaalbaar of bedreigend – kwam er eindelijk erkenning. Tegenstanders vreesden dat het zou leiden tot ontsierende aanpassingen aan monumentale panden, of dat elke horecagelegenheid zitplaatsen zou moeten opofferen voor een toegankelijk toilet.
Maar voor ons betekende het iets heel anders: eindelijk mogen meedoen. Eindelijk serieus genomen worden als volwaardige burgers.
De opluchting was groot. Er was hoop, misschien zelfs vertrouwen: vanaf nu zou het anders worden. Toegankelijkheid zou de norm worden, uitsluiting de uitzondering. De samenleving zou zich aanpassen – in plaats van telkens van ons te eisen dat wij ons aanpassen.
Maar negen jaar later is dat oorspronkelijke enthousiasme flink bekoeld. Meedoen is nog steeds geen vanzelfsprekendheid. Elk stapje richting inclusie vergt strijd, en niet iedereen heeft de energie of ruimte om die strijd te blijven voeren.
Dagelijks staan mensen met een beperking voor kapotte liften op treinstations, vaak zonder zicht op wanneer die weer werken. Bussen rijden soms haltes voorbij zodra er een rolstoelgebruiker staat te wachten – het is “te veel gedoe”. Werkgevers haken af zodra er aanpassingen nodig zijn op de werkvloer. En geliefden kunnen nog steeds niet samenleven zonder financieel gestraft te worden door de vermogensafhankelijke eigen bijdrage voor de zorg die men nodig heeft.
Toegankelijkheid is nog te vaak een gunst, geen recht. Inclusie blijft steken in beleidsstukken en vergadertafels, terwijl de praktijk stilstaat – of zelfs achteruitgaat omdat er nauwelijks gevolgen zijn voor organisaties en instellingen die weigeren werk te maken van toegankelijkheid.
Een schrijnend voorbeeld: volledig toegankelijk openbaar vervoer hoeft pas in 2040 gerealiseerd te zijn. Een deadline die zó ver weg ligt dat hij voor de huidige generatie feitelijk niets betekent. Wat heb je eraan als je nú een opleiding volgt of werkt, maar niet zelfstandig kunt reizen?
Ook de digitalisering van de samenleving sluit mensen met een beperking structureel uit. Het zelfstandig regelen van overheidszaken, zorg of onderwijs is voor velen nog steeds onmogelijk. En juist nu steeds meer dienstverlening uitsluitend digitaal plaatsvindt, wordt deze uitsluiting steeds nijpender. Wie niet zelfstandig mee kan in de digitale wereld, raakt achterop – of buiten beeld.
Een fundamenteel knelpunt is dat de uitvoering van het VN-verdrag volledig is ondergebracht bij het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Maar beperkingen raken niet alleen gezondheid of welzijn. Ze spelen een rol in het onderwijs, op de arbeidsmarkt, in de woningbouw, mobiliteit, cultuur, veiligheid – op alle domeinen van het leven. Zolang beleid beperkingen blijft beschouwen als een individuele gezondheidskwestie, blijft echte inclusie onbereikbaar.
Gelukkig zijn er instanties zoals het College voor de Rechten van de Mens, dat toezicht houdt op de uitvoering van het verdrag. Daarnaast moet Nederland elke vier jaar verantwoording afleggen aan een internationaal VN-comité over de geboekte voortgang.
Om de uitvoering in goede banen te leiden, heeft de Nederlandse regering een nationale strategie opgesteld. Die is ontwikkeld in samenwerking met mensen met een beperking en de organisaties die hen vertegenwoordigen. Met de recent gepubliceerde Werkagenda voor verbetering van de positie van mensen met een beperking geeft de overheid verdere richting aan die strategie.
Ik hoop dat het niet alleen bij richting blijft, maar we eindelijk de tastbare resultaten gaan zien. Ik snak naar voelbare verandering, en de politieke wil om werkelijk inclusief beleid te voeren.
Max gebruikt sinds 2010 een rolstoel en elke keer weer ervaart ze dat de wereld niet goed genoeg is ingericht voor mensen met een handicap. In haar blog vertelt ze wat ze meemaakt, wat haar observaties zijn en hoe ze hiermee omgaat. Soms zwaar, maar altijd met een knipoog.