Fotograaf met een missie ... en een rolstoel

Niets is Jan van der Greef te gek als het gaat om het maken van de perfecte foto. De fotograaf trok al eens op een draagbaar door het oerwoud van Papoea-Nieuw-Guinea en fotografeerde op 5.000 meter hoogte in de Andes. Dat hij in een rolstoel zit, is daarbij allesbehalve een belemmering. Dit najaar werd Jan Wildlife Photographer of the Year in de categorie zwart-wit. Een soort Oscar voor de natuurfotografie.

Gefeliciteerd met de prijs! Wat een bijzondere foto ook. Wat zien we eigenlijk?

“Dankjewel! Heel bijzonder om zo’n prijs te mogen ontvangen. Op de foto zie je een dwergnimf, een kolibriesoort die voorkomt in Peru. Het beestje zuigt nectar uit een bloem. Twee dagen heb ik de vogels geobserveerd voordat ik deze foto maakte. Ik wil altijd een bijzonder moment vastleggen. In een flits zag ik iets dat mij raakte: De vleugels van de vogel vormen een kruis met de bloem. In een splitsecond vliegt de vogel weer weg, dus ik moest snel afdrukken. Zo’n beeld is echt een geschenk van de natuur.”

Je fotografeert veel vogels, waar komt die fascinatie vandaan?

“Als kind bladerde ik al graag door de boeken van mijn ‘ome Willem’. Die stonden boordevol vogels in de prachtigste kleuren. Vogels staan symbool voor vrijheid. Ze kunnen gaan en staan waar ze willen. Ik bewonder hun veerkracht. Hun aanpassingsvermogen is een groot voorbeeld voor mij. Hoe je je aanpast aan de situatie is veel belangrijker dan de ellende die je is overkomen. Bij mij is het spreekwoordelijke glas dan ook altijd halfvol. Sterker nog: Het loopt over van dingen die ik zou kunnen en willen!”

Maar je zit in een rolstoel. Belemmert dat je dan niet bij het fotograferen?

“Denken dat je iets niet kunt, brengt je niet verder. Ik kan inderdaad niet achter vogels aanrennen of me razendsnel verplaatsen tijdens een fotosessie. Maar mijn rolstoel heeft me juist heel veel gebracht. Dat merkte ik voor het eerst toen ik met een groep Amerikaanse fotografen in New Mexico was om kraanvogels en sneeuwganzen te fotograferen. We waren die ochtend al vroeg uit de veren om het moment dat de dieren zouden opvliegen uit het meer vast te leggen. We vonden de perfecte plek en mijn Amerikaanse collega’s hielpen me mijn spullen te installeren. Maar toen het moment bijna daar was, draaide de wind. De vogels dreven verder, weg van waar wij zaten. Iedereen pakte snel zijn tas en rende naar de nieuwe plek waar ze zouden opvliegen.”

En ze lieten jou achter?

“Er was inderdaad geen tijd om mij te helpen. Ik verweet het ze niet, maar baalde wel flink. Totdat ik eens goed om me heen keek. Al snel besefte ik dat ik in het allermooiste gebied was waar ik maar kon zijn en besloot ik vanaf mijn standpunt alsnog een foto te maken. Toen ik achteraf het resultaat zag, was ik eigenlijk heel blij. Als ik ook 40 meter verderop had kunnen staan, had ik precies dezelfde foto gemaakt als al die andere fotografen. Nu was mijn beeld uniek. Toen besefte ik dat wat een nadeel lijkt, dat niet altijd hoeft te zijn. In plaats van achter mijn onderwerp aan te rennen, ben ik vrij om te kijken. Ik kijk wat de natuur me aanreikt. En dat levert de beste plaatjes op!”

Dus eigenlijk zou je kunnen zeggen dat het een voordeel is om te fotograferen vanuit een rolstoel, omdat jij anders hebt leren kijken?

“Zo zou je het kunnen zeggen ja! Ik heb geleerd te observeren, in plaats van achter mijn onderwerp aan te rennen. Juist dan gebeuren er waanzinnige dingen. Zo ging ik In Ethiopië met gidsen de Bale Mountains in. Op 4.000 meter hoogte wilde ik de zeldzame Abessijnse wolf op beeld vastleggen. We reden een tijd rond, maar de wolf was ons steeds te snel af en bewoog zich voor ons uit, het gebied in waar we niet met de auto konden komen. We vingen steeds alleen maar een glimp van haar op. Op een gegeven moment stelde de gids voor om mij samen met de chauffeur op te tillen en zo’n 400 meter verder te dragen, naar een rotspartij waar de wolf steeds naartoe liep. Ik sloeg mijn armen om hun nek en ze zetten me er neer. Ik heb daar heel rustig gewacht. Ik krijg nog kippenvel als ik terugdenk aan wat er toen gebeurde. Opeens voelde ik ‘iemand’ naar me kijken. Toen ik opkeek, keek ik recht in de ogen van de wolf. Het dier observeerde me blijkbaar al een tijdje en zag in dat ik geen gevaar vormde. Ik kan natuurlijk weinig anders dan stil zitten. Blijkbaar vertrouwde ze mij echt, want ze haalde haar twee pups uit haar hol en die begonnen voor mijn voeten te spelen. Wat was dat bijzonder zeg! Had ik kunnen lopen, dan was ik waarschijnlijk achter de wolf aangegaan en zou ik nooit twee spelende pups op de foto hebben kunnen zetten.

Wouw, wat een bijzonder verhaal! En je bent niet alleen in de Afrika geweest hè? Je doorkruiste ook het regenwoud en het oerwoud van Papoea-Nieuw-Guinea. Dat zijn nou niet echt plaatsen waar je een rolstoel verwacht.

“Ik kan nog steeds zo ongelooflijk veel! Je kunt echt veel meer dan je zelf denkt. Maar mensen hebben een zelf-kwellend stemmetje in hun hoofd dat hen iets anders vertelt. Dat stemmetje is nog veel beperkender dan een rolstoel. Hoe moeilijk het ook is: durf te vragen. Dan ontdek je dat anderen je maar wat graag helpen om een bijzondere plaats te bereiken.”

Fotografietips van Jan

1. Zoek een plek uit waar je graag wilt zitten. Dit kan het bos zijn, maar ook je eigen achtertuin of de hoek van de straat. Als je er maar een tijdje ongestoord kunt zitten.
2. Kijk net zo lang naar je onderwerp tot je een heel goed gevoel krijgt over wat er mogelijk gaat gebeuren. Dan kun je precies dát mooie moment vastleggen. Het kan soms wel twee uur duren voordat ik op de knop druk.
3. Verdiep je in de basisbeginselen van fotografie, bijvoorbeeld door een cursus te doen. Als je de regels kent, is het tijd om dingen te proberen en de regels weer los te laten!
4. Experimenteer! Dan bereik je een uniek resultaat. Wat gebeurt er als je een langere sluitertijd gebruikt? Of beweeg je camera voor bewegingsonscherpte.
5. En dan de belangrijkste tip: Geniet van wat je doet! Juist vanuit een rolstoel heb je een verrassend perspectief op de zaken waardoor je nét even een andere foto maakt dan anderen.